Dmitri Şostakoviç (bəstəkar):
Qara Qarayevin böyük və parlaq bəstəkarlıq
istedadı var. Ümumi inkişafı son dərəcə
yüksək səviyyədədir. Bu musiqi qabiliyyəti
və mədəniyyəti olan bəstəkardır.
O alətşunaslıq, polifoniya və musiqi sənətinin
digər bölümlərinə əla yiyələnmişdir.
Qarayev gələcəyi şübhə doğurmayan,
daim axtarışda olan bəstəkardır.
Moskva konservatoriyasında prof. D.D. Şostakoviçin
bəstəkarlıq sinfini bitirərkən Q. Qarayevə
verilən xasiyyətnamə. 17. IV. 1946.
“Yeddi gözəl” haqqında:
Baletin musiqisi olduqca tə’sir bagışlayır.
Bəstəkar Qara Qarayev istedadının bir çox
özəllikləri məhz bu əsərdə,
öncəkilərdən daha parlaq şəkildə
öz əksini tapmışdır.
Rus baletinin ən öncül örnəklərinə
və Çaykovski ən’ənələrinə arxalanan
bəstəkar həqiqətən sanballı əsər
yaratmışdır.
“Yeddi gözəlin” musiqisi genişmiqyaslı və
genişnəfəsli, əsil simfonik musiqidir. Balet
bütöv, arasikəsilməz və getdikcə
yuksələn gərginlikli musiqili hekayət kimi
qavranılır. “Yeddi gözəl” baleti bütün
sovet musiqi sənətinin ortaq qazancı olub, bütün
sovet teatrı repertuarını zənginləşdirir.
(”Ïðàâäà”) “Pravda” qəzetu, 18. XII. 1952 – ci il
... Q. Qarayev böyük qoçaqlıqla, hətta
ötkəmliklə öz yaradıcılıq palitrasını
hər çəhətdən genişləndirməyə
çalışır. Belə çalışmanın
mahiyyəti əh’ənəviliklə yaradıcılıq
azadlığının çoxçalarlı, çoxsəviyyəli
və üzvi şəkildə uslaşdırılmasındadır.
O “xəlqilik” anlamı çərçivəsindən
kənara çıxmaqdan qorxmur, daha doğrusu, bu
anlamı genişləndirməyə çalışır.
“Äðóæáà íàðîäîâ” jurnalı, 1957, ¹11
Mən o dərəcədə özümə güvənən
deyiləm ki, Qara Qarayev kimi böyük bəstəkardan
söhbət açarkən “mənim şagirdim”
ifadəsini işlədim. Lakin mən həmin görkəmli
musiqiçinin, eləcə də Azərbaycan simfonizminin
digər sayımlısı Cövdət Hacıyevin
Moskva konservatoriyasında, başçılıq
etdiyim bəstəkarlıq sinfində çalışıb
yetkinləşdiyi ilə hər bir zaman öyünəcəyəm.
“Áàêèíñêèé ðàáî÷èé” qəzeti, 30. IV. 1968-ci il.
.... Qara Qarayev ən çox sevdiyim bəstəkarlardan
biridir. Onun yaradıcılıq uğurlarının
sirri milli ən’ənələri, klassik irsi və
ən çağdaş formaları birləşdirən
parlaq istedadlı, yalnız özünə xas olan
dəst-xəttidir.
“Âûøêà” qəzeti, 30. IV. 1968.
Qriqori Kozintsev (kinorejissor)
İstəkli Qara Aleksandroviç!
Dünən televiziya “Don Kixotu” göstərirdi.
Mən bu yolla filmlərə baxmağı xoşlamıram.
Köhnə işlərə baxmağa isə heç
həvəsim yoxdur. Ekranda artıq həyatda olmayanları
görürsən. Bizim işin yaramazlıqlarındanmı,
düşüncəsizliyimiz yaxud iradəsizliyimizdənmi
– filmlər istədiyimiz kimi alınmır, yarımrıqdırlar.
Lakin bu dəfə sonadək otaqdan çıxıb
getmək arzusundan olmadım. Səbəbi isə
Sizin musiqinizdir. Musiqinizi lap öncədən də
sevirdem, bu gün isə, - çox-çox illər
keçdiyinə baxmayaraq, - daha artıq dərəcədə
sevirəm. Bu elə bir sıxıntılı, ürəyi
göynədən çağırışdır
ki, həmin çağırışı duyub ona
səs verən ya tərki-dünyalığa, yaxud
da edam kürsüsünə yollanmalıdır.
Romanın əsil mahiyyətinin Sizin musiqidə belə
dəqiq əksinin son dərəcədə duyğulandırıcı
qücü var. Daha önəmlisini düşünüb
tapmazsan. Yəqin ki, bütün bunlar Sizin öz
yaşantılarınızla haradasa üst-üstə
düşüb, əks halda bu cür bəstələmək
olmaz.
Q. Qarayevə məktubundan. 28. X. 1972. Leningrad
Fikrət Əmirov
Qarayev sənəti-əzəmətli Azərbaycan
musiqi məbədinin ən etibarlı dayaqlarından
biridir və bu musiginin dünya şöhrəti
qazanmasında onun rolu böyükdür... İstedad
üstəgəl əmək-bizim ictimai həyatımızda,
mədəniyyətimizdə Qarayev sənətinin
mahiyyəti və pafosu bax bundadır.
(Əmirovın
səsi)
Niyazi
Qara Qaryevin musiqisi əyləncəyə və sakitliyə
çağırmır, əksinə sözün
həqiqi mənasında ürəkdən od qoparır,
canlı fəaliyyətə zövq edir. Taleyimə
minnətdaram ki, musigi ilə mən də təmasda
olmuşam. Xoşbaxtəm ki, yaratdıqlarının
əksəriyyəti ilə tanış olmağı
Qara Qarayev ilk dəfə mənə etibar edib.
(Niyazinin səsi)
Rəsul Rza
(Rəsul
Rzanın səsi)
Aram Xaçaturyan (bəstəkar)
Mən dostum Qara Qarayevin yaradıcılığında
onun insan həyatının ən başlıca
dəyəri haqqında insani, fəlsəfi və
dərin deyim və söyləmələrini olduqca
yüksək qiymətləndirirəm. Onun melodik
dilinin özümlüyü və zənginliyi,
xalq melosundan çox incəkliklə faydalanma bacarığı,
harmoniyalarının yeniliyi və saflığı,
parlaq və kəskin qarşılaşdırmaları,
polifonik səs hörmə ustalığı, orkestr
calarları məni sevindirir. O həyatı dərk
etməyi, kəskin qarşıdurmalarda geri çəkilməməyi
bacarır, doqruculluğa və insanlığa can
atır. O hər an qaynar həyatdadır, çağdaşdır,
qəlbi insanlar üçün, onların xoşbəxtliyi
üçün hər zaman açıqdır.
Ñìåíà jurnalı (Leninqrad), 27. IV. 1967
Yuri Zavadski (teatr rejissoru)
Qara Qarayevlə birdə içləyərkən
onun son dərəcə incə teatr, səhnə
duyumu, pyesin gızlı, iç mənasını
anlayıb dramatik əsərin ruhunu öz musiqisi
ilə açıqlamaq, məzmunun özəl ovqatını
vurğulamaq, qabartmaq bacarığı məni hər
addımda heyrətləndirirdi. Q. Qarayev elə azsaylı
bəstəkarlardan biriydi ki, onlarla çətinlik
çəkmədən işləmək olduqca maraqlıydı,
- istər “Qadınların üsyanı” olsun, istərsə
də Ekzüperinin həyatı haqqında Malüginin
pyesi. Hələ mən onun bütöv yaradıcılığı,
yaxud da yaradıcılığının ayrı-ayrı
kəsimləri haqqında danışmiram! Milli
qaynaqlara qırılmaz bağlılıq, fəal
çağdas duyum, kəskin və hər zaman özəl
dil-üslub, - məhz bütün bunlar bütövlükdə
istedad adlanır ki, həmin istedadın sayəsində
onun əsərləri sovet musiqisi çevrəsində
təkrarsız Olaylardır.
"Áàêèíñêèé ðàáî÷èé” qəzeti, 22. IV. 1967.
Tixon Xrennikov (bəstəkar)
Dmitri Şostakovıçin ən seçmə tələbəsi
kimi Q. Qarayev yaradıcılığı lap başlanğıcda
böyük ustadın güclü təsirindən
kənarda qala bilməzdi. Lakin bu təsir heç
cür onun özəl “məni”ni, yaradıcılıq
fərdiliyini silib yox edə bilmədi. Deyilənlərə
ən yaxşı tutalqa kimi onun təhsilini bitirdikdən
sonra yazdığı ilk ən sanballı əsəri,
- “Leylı və Məcnun” poemasını dinləmək
kifayətdir ki, həmin əsərə görə
müəllif SSRİ Dövlət mükafatına
layıq görülmüşdü. Heç kim deyə
bilməz ki, bu kiməsə əlavədir.
Qara Qarayevin sonraki ən iri əsərləri də
biri-birindən seçilərək hər biri ayrılıqda
irəli yeni bir addım kimi yozulur, yaradıcılıq
təfəkkürünün təzələndiyini
aşkarlayır. Qara Qarayev özünü-təkrar
və-yamsılamalardan çox-şox uzaqdır. Lakin
eyni zamanda bütün bu əsərlər onunkudur,
- onun qələmindən çıxanların bir
neçə xanəsi çaşmadan müəllifin
kimliyini dəqiq deməyə imkan verir.
Qara Qarayev. Məqalələr, məktublar, söyləmələr
(rus dilində). – M., “Sovetskié kompozitor” 1978, s.80.
Leo Mazel (musiqi nəzəriyyəçisi)
Müəllimlərin şagirdləri haqqında
xatirə yazılarına az-az rast gəlinir. Adətən,
əksinə, müəllimləri daha tez-tez xatirlayırlar.
Lakin hazırki durumda belə “janr” təbiidir, çünki
şagirdin özü olduqca sanballı və dəyərlidir,
onun müəllimi ilə daim təmasda olduğu
dövr doğrudan da uzaq keçmisin xatirələridir.
Böyük Vətən müharibəsindən
(II dünya savaşı nəzərdə tutulur)
oncə Moskva konservatoriyasında Qara Qarayevlə
“analiz” (musiqi quruluşunun araşdırılması)
fənni keçirdim. Özü də tələbələrin
kiçik qrupuna, royal arxasında. Əlbəttə,
belə şərait şagirdi daha yaxindan tanımaq
imkanı verirdi və tələbə Qarayev mənim
yaddaşımda silinməz iz qoymuşdu.
Konservatoriyayadək Q. Qarayev musiqi quruluşu haqqında
geniş bilgilər əldə etmədiyindən,
dərslərdə verilən biliklərə hamıdan
artıq maraq göstərərdi. O öz musiqi duyumu,
qavrama sür’əti, diribaşlıgı və
eyni zamanda dərin düşüncəliliyi ilə
seçilirdi. Qeyri –adı kompozisiyalar araşdırılarkən,
onun fənnə marağı hədsiz dərəcədə
artırdı. Q. Qarayevin analitik araşdıcılığı,
dəqiq düşünmə bacarıgı onu
deməyə əsas verir ki, əgər arzusu olsaydı,
çox sayımlı nəzəriyyəçi, -
özü də təkcə müəllim deyil,
böyük alim kimi tanına bilərdi.
Xatirələr və minnətdarlıq. II Qara Qarayev.
Məqalələr, məktublar, söyləmələr
(rus dilində).M., “Ñîâåòñêèé êîìïîçèòîð”, 1978, s. 81.
Kşiştof Meyer (bəstəkar)
.... Qara Qarayevin adı Polşada artıq 50-ci illərdə
eşidilməyə başlamışdı. Daha
sonra, hamımızın yaxşı yadındadır
ki, 1959-ci ildə “Varşava payızı” beynəlxalq
çağdaş musiqi festivalının qonağı
olan Dmitri Şostakoviç, öz müsahibələrinin
birində Qara Qarayevi günkü sovet musiqi sənətinin
ən görkəmli simalarından biri saydığını
vurğulamışdı.
60-ci illərdə Qara Qarayevin sonrakı əsərlərilə
tanışlıq məndə belə inanc yaratdı
ki, o yazdıqları ilə razılaşmayan, kifayətlənməyən,
daim axtarışda olan və sənəti yeni-yeni
bədii tapıntılarla zənginləçdirən
sənətkarlardandır. Mən onun bütün
son əsərlərini öyrənərkən onlardan
ikisinin, - III simfoniyanın və Violino Konsertinin
mənim üçün daha maraqlı və yaxın
olduğunu anladım. Bu əsərlərdən
hər biri sanki təkrarsız ətir saçır,
işlənilən bədii ifadə yolları və
bəstəkarlıq texnikasının (dodekafoniyanın)
yeniliyi dinləyicini son dərəcə duyğulandırır
ki, bütün bunlar bəstəkarın musiqidə
xəlqilik və fərdilinə her cür çətinlik
yaratmır və, mən deyərdim, həmin yönlərdə
ona arxa olub kömək edir. Q. Qarayevin musiqisinə,
bütövlükdə götürsək, xalq ruhu
hakim kəsilib. Bu da bir daha sübüt üdir ki,
bədii ifadə yolları və bəstəkarlıq
texnikası deyil, ilk sayda istedad və bədii fərdilik,
özəllik əsərlərin dəyərləndirilməsində
başlıca me’yardır.
Mənim Qara Qarayevlə görüşlərim.
//Qara Qarayev. Məqalələr. Məktublar. Cöyləmələr.
– M., “Ñîâåòñêèé êîìïîçèòîð”, 1978, s. 90-91.
Leonid Koqan (violinoçalan)
Bir musiqiçi kimi Q. Qarayevi hamı üçün
istəkli edən nədir? Hər şeydən öncə
onun misilsiz fitri istedadı, yüksək səviyyəli
sənətkarlığı, ömrü boyu bütün
gücünü musiqi sənətinə, yaradıcılığa
vermək hazırlığı. Və eyni zamanda
sadalananlara analitik – araşdirici – dəyərləndirici
yanaşma bacarığı.
Mənə elə gəlir ki, bu əsər (söhbət
L. Koqana həsr olunmuş Violino Konsertindən gedir.
– müəllif) bəstəkarın yaradıcılığında
yeni kəsimin başlanğıcıdır. Burada
Q. Qarayev musiqisini keçmişlərdə də
nəzərə çarpdiran “yayabənzər”, qıvraq
enerji və bir qədər ağır, dözümlü
lirika tamamilə başqa yöndə, başqa çalarda
səsləndi. Özü də daha güclü
və genişmiqyaslı şəkildə. Bu əsər
sayəsində Q. Qarayev yaradacılığı
yeni bədii ifadəliliklə zənginləşib.
Əlbəttə, keçmişin dəyərlərini
qorumaq şərtilə. Melodik cizginin qabarıqlığı,
orijinallığı, parlaq şidirğı texnika
Konsertə ən secimli əsərlərdən biri
görüntüsü verir.
Seçimli əsər. //Qara Qarayev. Yubiley toplusu,
1978, s.92.
Yevgeni Svetlanov (dirijor) (“Yeddi gözəl”
haqqında)
Qara Qarayevin İlham pərisinə not sətirləri
darlıq edir. Tükənməz fantaziya və çalarların
çoxluğu, son dərəcə gözəl melodiyalarla
çox az halda qarşılaşdığımız
harmonik bolluğun ayrılmaz uyğunluğu, ritmlər
və onların dəyişmələri, səsli
təzadlar və ehtirasın yüksək çilğinlığı
(balet yazanların çoxunun “qaz vurub qazan doldurduğu”
ilə qarışdırmamalı!) – bütün
bunlar 7 gözəlin misilsiz musiqili – xoreoqrafik görüntü
– açıqlamalarında özünün ən
yüksək səviyyəli ifadəsini tapmışdır.
Tam azxayınçılıqla deyə bilərəm
ki, burada Q. Qarayev adı çəkilən janrda ümumdünya
səviyyəsinə qalxa bilmişdir.
Bu günümüzə, çağdaşlığa
xitab.... //Qara Qarayev. Yubiley toplusu, 1978, s.94.
Gidon Kremer (violinoçalan)
Mən bədii zövq və istəklərimə
cavab verə biləcək bu lənətə gəlmiş
çağdaş Konsert axtarışında ikən,
eyni zamanda yaranmış və quruluşca biri-birindən
olduqca seçilən bir neçə əsərlə
tanış oldum. Onlar arasında Qara Qarayevin yeni
bitirdiyi Konsert də vardı. Həmin Əsər
bu çağdaş bədii əsər çeşidinin
çağdaş quruluşu məsələsinə
çox kəskin yanaşma baxımından məni
əlüstü maraqlandırmağa başladı.
Qarayevin sənətkar doğruculluğu, janr məsələsində
“dayazlıqdan uzaq” yanaşımını təkcə
bizim öyrəşdiyimiz üçbölümlü
solsilənin tamamilə qeyri-adı, oxşarsız
dolğunluğunda görmək düzgün olmazdı.
Bu janrda yazılan çox-çox əsərrlərin
gəyərini azaldan tutarsız sonluqlardan faydalı
şəkildə seçilən Q. Qarayev Konsertinin
dərin fəlsəfi 3-cü bölümünü
yada salsaq, kifayətdir. Q. Qarayev əsərinin doğruculluğu
ümumdünya violino musiqisi irsini dərin öyrənilib
mənimsənilməsi, alətin səslənməsinə
misilsiz ifadəlilik vermək istəyindən irəli
gəlir.
Qara Qarayevin Violino Konserti. //Qara Qarayev. Yubiley toplusu,
s.113.
Andrey Petrov (bəstəkar)
Mən Qara Qarayev musiqisini 50-ci illərdə tanıyıb
sevmişəm. Bu bəxtiyar tələbəlik
və ilk azad, baxımsız yaradıcılıq
illəri idi ki, o zaman hər hansı böyük,
parlaq olay ömürlük yaddaçımıza
silinməz yazyla yazılır. Mənim üçün
həmin olaylardan biri də Qara Qarayev yaradıcıliğı
oldu.
Həmin 50-ci illərdə Leninqradda onun “Yeddi gözəl”
və “İldırımlı yollarla” baletləri
ilk dəfə tamaşaya qoyulmuşdu. Eyni zamanda
müharibədən sonrakı dövrün sovet
teatrı üçün ən sayımlı tamaşalarından
biri, - “Nikbin faciə”, daha sonra isə “Don Kixot” filminin
musiqisi yazılmışdı....
Qara Qarayevin musiqisindən onun böyük bədii
sənətkarlığı duyulurdu. Bu sənətkarlıq
onun dil-üslubunun bir sıra özəllikləri
ilə, - özümlü melodiyaları, seçimli
Q. Qarayev çalarları, zəngin ritmikası, “dadlı”
səslənən orkestri ilə acıqlanırdı.
Gözəllik, güc və ifadəlilikdən
doğan musiqi. //Qara Qarayev. Yubiley toplusu, s.127
Vladimir Kraynev (pianoçu)
Qara Qarayev kimi görkəmli sənətkarla görüşüm
və tanışlığım mənim yaradıcılıq
yaşamımım yaddaşında ən silinməz
izlər qoymuşdur... Çünki geniş dinləyici
kütləsının ilk növbədə görkəmli
orkestr ustası kimi tanıdığı Qara Qarayev,
fortepianonün şairi, dramaturqu və boyakarı
olub, fortepiano musiqisi yaradıcılığında
da sənətkarlıqda birincidən geri qalmırdı.
“Altı musiqili an”// Qara Qarayev. Yubiley topluşu,
s.147
Mark Paverman (dirijor)
Mənim Qara Əbülfəz oğlu ilə şəxsi
tanışlığım 1966-ci ilin noyabrında,
münsiflər heyəti üzvü olduğumuz
dirijorların II Ümumittifaq müsabiqəsində
baş verdi. Bundan bir qədər öncə Sverdlovskda
mən onun “Don Kixot” simfonik qravürlərini ifa
etmişdim. Həmin əsərin musiqisi öz məna
və məzmun dərinliyi, parlaq bədii surətləri
və qeyri-adı quruluşu ilə məni “ələ
ala bilmişdi”. Servantesin bu gözəl romanının
belə yüksək səviyyəli musiqi dili ilə
açımı yalznız Qara Qarayev kimi böyük
bəstəkar istedadının gücü sayəsində
əldə oluna bilər.
Qara Qarayev musiqisi ilə görüşmək
sevinci. //Qara Qarayev. Yubiley topluşu, s.169.
David Toradze (bəstəkar)
Moskva Konservatoriyasında Qara Qarayevlə birgə
ən sayımlı nəzəriyyəçilərdən
dərs aldığımız dövrdə onun
istedadının bu dərəcədə yetkinləşməsinə
kömək etmiş ən başlica özəlliyi
olan “musiqini görmək” bacarıgından doymurdum.
Və bu “görmə” zamanı öz sənətkarlıq
artımı üçün ən lazımlı,
ən gərəkli, öz zövqünə uyğunlarını
seçib mənimsəyə bilirdi. Məsələn,
o harmonik çalışmalardan, eləcə də
çox sayda coxsəsli janrlarda, o cümlədən
ayrı-ayrı orkestr hey’ətləri üçün
fuqalar bəstələməkdən həm faydalanar,
həm də əylənərdi.
Gənc bəstəkarın inadcıllığı
sonucu və polifoniyanı yüksək səviyyədə
mənimsəməsi göstəricisi kimi onun ilk
tutumlu əsəri-simfonikorkestr üçün Passakaliya
və üçlü fuqası yaranda ki, səslənməsinə
qörə qeyri-adı, dərin məzmunlu və
ən’ənəvi polifonik yolların milli mövzularla
oxşarsız şəkildə, ustalıqla birşdirilməsi
ilə seçilirdi. Azərbaycan xalq musiqisinin, gürcü
musiqisindən seçilən təksəsli təbiətini
nəzərə alsaq, bunun nə demək olduğunu
anlamaq çətin deyil, hərçənd ki, Azərbaycan
musiqisində də polifonik düşüncəli
ünsürlərin varlığı sübhəsizdir.
Beləliklə, milli mədəniyyətin yeni qazancı
kimi Qara Qarayevin əsəri Azərbaycan musiqi sənətinin
gələcək irəliləyişləri üçün
irəli atılmış mərd bir addım idi.
Böyük Sənətkar dostum haqqında. //Qara
Qarayev. Yubiley toplusu, s. 173-174.
Rodion Şedrin (bəstəkar)
Qara Qarayev milli bəstəkar olmaqla yanaşı,
milli çərcivəyə sığmayan bəstəkar
idi. Çağdaş Azərbaycan musiqi mədəniyyəti
özülünün quruculuğunda onun adını
Üzeir Hacıbəyovla yanaşı çəkmək
olar. Azərbaycan musiqisində bir sıra janrlar qara
Qarayev yaradıcılıgından qaynaqlanır.
Bütövlükdə götürsək, onun yaradıcılıgı
milli musiqi mədəniyyətinin keyfiyyətcə
yeni pilləsidir. Yeni Azərbaycan musiqisinin beynəlxalq
məktəbinin yaradıcısıdır. Özü
də təkcə ona qörə yox ki, onun sinfində
təhsil alanların sayı onlarladır. Qara Qarayev
canlı görkdür və öz şəhsiyyətinin
parlaqlığı ilə bu fəxri ada layıqdır.
Mən Q. Qarayev haqqında belə deyərdim o hər
zaman yenilik axtarışındadır, lakin əski
yolları, keçidləri yaxşı bilir; tapıntılar
arzusunda bulunsa da, ən’ənələrin, - ilk sayda
milli dəyərlərin və onlardan faydalanmağın
gərəkliyini unutmur. Bəlkə də tutduğu
yön ən çətindir: “sağlar” onu ”solçuluqda”,
”sollar” isə ”mühafizəkarlıqda” suçlayırqda.
O isə öz istedadı və qəlbinin çagışı
ilə sənətdə tutduğu yolda sadəçə
olaraq dönməzdir.
Örnək yaradıcılıq yolu.// Yubiley
toplusu, s. 87.
|